مروری بر برخی پارامترهای بیو شیمیایی خون ماهی

دسته بندي : علوم پایه » شیمی
مروری بر برخی پارامترهای بیو شیمیایی خون ماهی
خون، به عنوان يك بافت سيال و سهل الوصول يكي از مهم ترين مايعات بيولوژيك بدن بوده كه تحت تأثير حالات مختلف فيزيولوژيك و پاتولوژيك، تركيبات آن دستخوش نوسان و تغيير مي‌گردند. لذا در اختيار داشتن مقادير طبيعي پارامترهاي خوني و بررسي چگونگي تغييرات آن ها در بيماري هاي مختلف همواره از ابزارهاي مهم تشخيص در بسياري از بيماري هاي انسان و دام بوده است. در رابطه با آبزيان و از جمله ماهي نيز، اين مهم با تعيين مقادير طبيعي پارامترهاي خوني به عنوان منبأ و شاخصي براي مقايسه و قضاوت در تشخيص بيماري ها مورد تأكيد قرار گرفته است.
معمولا حجم خون ماهیان نسبت به سایر مهره داران کمتر و در ماهیان استخوانی حدودا بین 4-2 میلی لیتر به ازای 100 گرم است. در لامپری ها حجم خون بیشتر و به 5/8 میلی لیتر به ازای 100 گرم میرسد و در هاگ فیش ها حتی از این هم بیشتر است و به 17 میلی لیتر به ازای 100 گرم میرسد. در ماهیان الاسمو برانش ها،حجم خون بین 8-6 میلی لیتر به ازای 100 گرم گزارش شده است. در تحقیقات اولیه که بر روی آزاد ماهیان صورت گرفت، حجم خون را در حدود 5/3-3 میلی لیتر به ازای 100 گرم گزارش کردند، اما تحقیقات اخیر نشان داد که حجم خون آن ها در حد ماهیان الاسمو برانش و بین 5 تا بیش از 7 میلی لیتر به ازای 100 گرم است. حجم خون تون ماهیان زیاد بوده و بین 8 میلی لیتر به ازای 100 گرم در ماهی 9 کیلویی تا 133 میلی لیتر به ازای 100 گرم در ماهی 5/4 کیلویی متغیر است. در ماهیان کوچک تر حجم خون حتی از این مقادیر هم بیشتر است. بعضی از محققان اشاره کرد اند که حجم خون در بین کل ماهیان به صورت فیلوژنیک کاهش می یابد. ماهیان استخوانی عالی تر دارای دستگاه عروقی کاملتری هستند، به همین خاطر به خون کمتری برای انتقال اکسیژن و سایر مواد نیازمندند (3).
خون، مواد مختلف از جمله یون های غیر آلی و تعدادی از ترکیبات آلی مانند هورمون ها،ویتامین ها و پروتئین های مختلف پلاسما را منتقل میکند که میزان آن ها از 6-2 گرم در 100 میلی لیتر متغیر است.این ترکیبات در ایجاد حالت بافری در مقابل تغییرات PH و حفظ فشار اسمزی که در نقل و انتقال آب از میان دیواره مویرگ ها حائز اهمیت است، نقش دارند.اجزای سلولی خون، گلبول های قرمز یا اریتروسیت ها و گلبول های سفید یا لکوسیت ها هستند (3).
رنگ گلبول های قرمز به واسطه وجود هموگلوبین در داخل آنها است. این ترکیب از یک گلوبین پروتئینی فاقد رنگ همچنین ماده ای به نام هم تشکیل شده است که رنگدانه قرمز-زرد دارد و حاوی آهن است. مولکول های هموگلوبین ماهیان الاسمو برانش و استخوانی از 4 زنجیر پيچيده (تترامريك) تشكيل شده است و وزن مولكولي آن ها در حدود 61000 تا 70000 دالتون است. هموگلوبين‌ لامپري‌ها، بسيار شبيه ميوگلوبين است. این ترکیب، هموگلوبینی است که در بافت های عضلانی یافت می شودو علاوه بر این مونومريك بوده، وزن مولكولي آن 18200 دالتون است.در بعضي از گونه‌ها، بيش از يك نوع هموگلوبين را مي‌توان مشاهده كرد. هموگلوبين، اكسيژن را به صورت تركيب با آهن فروي هم انتقال مي‌دهد، اين تركيب قابل برگشت است و انجام آن بستگي به فشار نسبي اكسيژن دارد. تنها تعداد محدودي از ماهيان، فاقد هموگلوبين هستند. براي مثال، بعضي از ماهيان چان ايكتي ايد قطب جنوب و نوزادان لپتوسفالوس مار ماهيان، خون بي‌رنگ دارند (3).
ظرفيت حمل اكسيژن خون ماهيان، شامل اكسيژني است كه به صورت محلول انتقال مي‌يابد و همچنين اكسيژني كه به صورت تركيب با هموگلوبين، در داخل گلبول‌هاي قرمز وجود دارد. درماهي چنو سفالوس كه ماهي يخي قطب جنوب بوده و فاقد هموگلوبين است، ظرفيت حمل اكسيژن خون 45/0 تا 08/1 ميلي ليتر در 100 ميلي ليتر است، در صورتي كه در بسياري از ماهيان تلئوست بين8 تا 12 درصد است. در ماهيان بسيار فعال، مانند اسكومبروئيدهاي فعال و گونه‌هايي كه به آب‌هاي فقير از اكسيژن عادت كرده‌اند ظرفيت حمل اكسيژن تا بيش از 20 حجم درصد مي‌رسد. ظرفيت حمل اكسيژن خون كوسه‌ها و سپرماهيان كمتر از ماهيان استخواني عالي و معمولاً از 5/3 تا 6 حجم درصد متغير است.ميزان واقعي اكسيژن خون به عوامل زيادي از جمله، فشار نسبي اكسيژن در محيط، فشار نسبي دي‌اكسيدكربن، PH، دما و ميزان فعاليت ماهي بستگي دار